تسهيلگری چیست؟

شاید برای شما هم پیش آمده باشد که دوست داشته باشید کسی از راه برسد و دست تان را بگیرد و مستقیم به سراغ گنج دلخواه تان ببرد و یا اینکه حداقل مسیر و جای آن گنج را به شما بگوید تا خود را مجهز و به دنبال آن بروید. این حکایت تسهیل‌گری (Facilitator) فردی است که به درخواست ما  همراه مان می آید تا مسیر رسیدن به اهداف و خواسته های مان را هموارتر کند، البته نه تمام و کمال توسط خود او، بلکه او کنار ماست و به ما کمک می‌کند تا خود به آنچه می خواهیم برسیم.

تسهیلگری چیست؟

تسهیلگری (Facilitator) به فرایندی گفته می‌شود که در آن فرد یا گروهی از افراد به دیگران کمک می‌کنند تا به اهداف مشخصی برسند، مسائل و مشکلات خود را حل کنند و به تصمیم‌گیری‌های مؤثر و کارآمد دست یابند. 

این فرایند (تسهیلگری) سه نوع دارد:

1. تسهیلگری گروهی
2. تسهیلگری یک به یک
3. تسهیلگری فرد در برابر جمع

تسهیل در امور، ممکن است از طریق استفاده از ابزار، تکنیک ها و روش هایی باشد که فرایند دست یابی به نتایج را بهبود و تسریع نماید و از این منظر یک شغل هم به حساب می آید.

تسهیلگری می‌تواند در زمینه‌های مختلفی مانند آموزش، مدیریت پروژه، حل اختلافات، توسعه جامعه و مشاوره و… مورد استفاده قرار گیرد اما درواقعیت تسهیل‌گری را می توان در همه امور انسانی به کار برد. حال این ابعاد می‌تواند بسته به موضوع فرد، شخصی، اجتماعی و یا حرفه ای باشد. مثل فرایندهای ارتباطی، مدیریتی، برنامه ریزی ها، پیگیری ها و هر نوع فعالیت دیگری را که بتوان به شکلی بهبود یافته و در کمترین زمان ممکن و به راحترین شیوه به سرانجام رساند.

تسهیلگر کیست؟

تسهیل‌گر یا فاسیلیاتور (Faciliator) فرد یا گروهی از افراد هستند که به منظور ایجاد تسهیل و مدیریت در اموری خاص فراخوانده می شوند. فرد تسهیل‌گر می‌تواند در حوزه های فردی یا بین فردی و در سطوح مختلفی از جامعه به تسهیلگری پیرامون موضوع درخواست شده بپردازد.

تسهیل‌گر به عنوان یک همراه، هم‌نورد یا راهنما در جلساتی گفتگو محور و یا عملیاتی، فرد یا گروه را همراهی می کند تا در کمترین زمان ممکن و با بکارگیریِ در دسترس ترین منابع و راه حل ها و در عین حال به شیوه‌ای اثربخش تر به نتایج مورد انتظار دست یابند.

یک تسهیل‌گر می تواند با هر عنوانی مثل مربی، مشاور، استاد، کوچ، منتور و یا سایر راهنماها مورد خطاب قرار گیرد. و این نام گذاری ها هیچ خللی در کمک و همراهی او ایجاد نخواهد کرد، بلکه ممکن است یک تسهیل‌گر بر اساس عنوانی که دارد از مهارت ها و روش های ویژه ای برای تسهیلگری استفاده نماید. بطور مثال یک منتور با اشتراک تجربیات خود، به فرد کمک می‌کند بتواند مسیر دست یابی به اهدافش را بهتر و سریعتر طی نماید  و یک کوچ، همین کار را بوسیله مهارتش در پرسشگری یا بازخورد ارائه می‌دهد.

جونا برگر (Jonah Berger) استاد بازاریابی در دانشکده وارتون دانشگاه پنسیلوانیا و نویسنده کتاب‌ “تسهیل‌گر” تعریف تسهیلگری را اینگونه بیان می کند:

تسهیلگری فرآیند ساده‌ و راحت‌تر کردن مسیر برای رسیدن به نتیجه مطلوب است.

ایده اصلی تسهیلگری، به گفته برگر، ساده‌تر و جذاب‌تر کردن رفتار مورد نظر، به جای صرفاً تلاش برای متقاعد یا تشویق مردم به طور مستقیم است و هدف، روان‌تر کردن چرخ‌ها و برداشتن موانع انجام کار می باشد.

Jonah Berger
جونا برگر

چند تجربه از تسهیلگری

وقتی شغل جدیدی را شروع می‌کنی و نیاز داری با فرهنگ سازمانی و وظایف جدید آشنا شوی؛

وقتی تصمیم می‌گیری رشته تحصیلی‌ات را تغییر دهی و نیاز به راهنمایی و مشاوره داری؛

وقتی ازدواج می‌کنی و وارد مرحله جدیدی از زندگیت می‌شوی؛

وقتی خودت یا یکی از اعضای خانواده‌ات با بیماری جدی مواجه می‌شوی و نیاز به راهنمایی درباره درمان و حمایت عاطفی داری؛

وقتی بعد از چند سال وقفه تصمیم می‌گیری به تحصیل بازگردی؛

وقتی با مشکلات مالی مواجه می‌شوی و نیاز به راهنمایی برای مدیریت بهتر مالی داری؛

وقتی تصمیم می‌گیری کسب و کار جدیدی راه‌اندازی کنی و نیاز به راهنمایی و مشاوره در زمینه بازاریابی، مدیریت و مالی داری؛

وقتی تصمیم می‌گیری سبک زندگی سالم‌تری داشته باشی و نیاز به راهنمایی در زمینه تغذیه و ورزش داری؛

و کلی وقت های دیگه که تا الان حتی فکرش را هم نمیکردید، در هر یک از این موقعیت‌ها، تسهیلگری می‌تواند به شما کمک کند تا با تغییرات و چالش‌های زندگی بهتر سازگار شوید و راهکارهای موثری برای پیشرفت و موفقیت پیدا کنید.

چه تفاوت هایی میان تسهیلگری و مدیریت وجود دارد؟

انواع تسهیلگری از نظر جمعیت هدف

1. تسهیلگری گروهی:

   – این نوع تسهیلگری به گروه‌های کوچک یا بزرگ اطلاق می‌شود.
   – تسهیلگر با هدایت و تنظیم فرآیندهای گروهی، به تسهیل کار گروه کمک می‌کند.
   – مثال‌هایی مانند تسهیل جلسات سازمانی، ایجاد همفکری، و تسهیل کارگاه‌های گروهی.

2. تسهیلگری یک به یک:

   – در این مدل، تسهیلگر به طور مستقیم با یک فرد کار می‌کند.
   – هدف اصلی، فردی‌سازی و متمرکز بودن بر نیازها و چالش‌های فرد خاص است.
   – مثال‌هایی مانند مشاوره فردی، آموزش یکپارچه و منتورینگ.

3. تسهیلگری فرد در برابر جمع:

   – در این مدل، فردی به عنوان تسهیلگر عمل می‌کند در برابر یک جمع یا گروه.
   – تسهیلگر با مهارت‌های خود، به تسهیل تعامل و فرآیندهای گروهی کمک می‌کند.
   – مثال‌هایی مانند سخنرانی، ارائه‌های آموزشی و مدیریت پروژه‌های گروهی.

حضور تسهیل‌گر چگونه به موفقیت فرد یا گروه کمک می کند؟

• در تسهیلگری فردی

هرف فرد می تواند برای دست یابی به اهداف دنیای درونی یا دنیای بیرونی خود، از همراهی یک تسهیل‌گر بهره‌مند گردد. بدیهی است هر موضوعی که مورد خواست و علاقه‌ی فرد برای دنبال کردن باشد، شرایط تحقق آن به کمک تسهیل‌گر فراهم خواهد شد. این شرایط از شناخت خود فرد و اهدافش شروع شده و پس از بررسی باورها و موانع اقدام او، با شناخت و بکارگیری درست منابع، برای استفاده از راه حل های جایگزین، برنامه ریزی‌های جدید طراحی می‌گردد. درواقع تسهیل‌گر به فرد کمک می‌کند تا ضمن شناخت هرآنچه در مسیر دست‌یابی به هدفش لازم است، همه توان و استعداد و امکاناتش را به شکلی هماهنگ و منسجم، برای محقق نمودن خواسته اش بکارگیرد.

• در تسهیلگری گروهی:

چنانچه تیم یا گروهی از افراد خواهان دست یابی به هدفی مشترک باشند می توانند اثربخشی تلاش ها و برنامه‌ریزی های‌شان را با کمک یک تسهیل‌گر بهبود دهند. به این صورت که تسهیل‌گر تلاش می‌کند تا اهداف اعضای گروه را با اهداف مشترک گروه هم راستا کرده و از تمام ظرفیت های اعضای گروه به شکلی هماهنگ و منسجم استفاده نماید. نقش تسهیل‌گر در گروه را می‌توان با نقش یک رهبر در تیم مشابه دانست. همانطوری که یک رهبر مسئولیت حفظ و حمایت ارتباط بین اعضای تیم و هم راستایی‌شان در مسیر اهداف را بر عهده دارد تسهیل‌گر نیز می بایست تیم را در عبور از بحران ها، همراهی و با تسهیل‌گری هایش، موانع و منابع لازم برای عبور از شرایط سخت و رسیدن به چشم انداز های مطلوب مشخص شده را میسر سازد.

نقش تسهیلگر، در مواجه با اهداف تیم یا گروه کمی متفاوت وگسترده تر از اهداف فردی  است، چراکه می بایست تسهیل‌گری را هم برای تک تک اعضای گروه بکار گیرد و هم برای کل تیم به شکلی منسجم و یک کل واحد. بنابراین شاید نیاز باشد تا در موضوعاتی مثل هماهنگی برای تشکیل جلسات، موضوعات قابل بررسی، فرایندهای قابل اجرا توسط اعضا و تیم و اثربخشی نتایج، تشویق اعضای گروه برای مشارکت بیشتر، حل اختلافات و تعارضات بین فردی در گروه، تسهیل در تصمیم گیری ها و بررسی تعهدات جمعی، اقدامات تسهیل‌گرانه‌ی خود را به منصه‌ی ظهور برساند.

نکته قابل توجه:

موفقیت یک تسهیلگر در اجرا و بکارگیری مسئولیت هایش به میزان تسلط و استفاده ی به موقع و درست مهارت‌های گفته شده بستگی دارد و البته این نکته نیز حائز اهمیت است که نتایج مورد انتظارفرد از استخدام یا بکارگیری یک تسهیلگر ممکن است با آنچه به واقع مسئولیت یک تسهیلگر است، منافات داشته باشد. همانطور که درصدی از احتمال خطا در هر نتیجه ای قابل انکار نیست، بنابراین علی رغم انجام درست فرایند تسهیل‌گری، ممکن است نتایج صد درصد قابل پیش بینی نباشد و خود فرد و شرایط و تعهداتش تعیین کننده مسیر تسهیل‌گری خواهند بود. از طرفی دیگر، مهارت و تخصص تسهیل‌گر در رابطه با موضوع مراجع، می‌تواند مسیر تسهیل‌گری را به سمت و سوی موثر تری پیش ببرد.

حال بیایید ببینیم تسهیل‌گر چگونه با استفاده از مهارت های فوق می تواند فرد را در راستای خواسته اش سوق دهد؟

• ایجاد ارتباط با دیگران و داشتن مهارت ارتباط موثر از مهمترین ویژگی ها و مهارت های یک تسهیل‌گر است. چراکه تا ارتباطی صورت نگیرد، آن هم ارتباطی بر پایه اعتماد، احترام و صمیمیت، مسیر هم‌نوردی بین مراجع یا مراجعین و تسهیل‌گر ایجاد نمی گردد. بدیهی است اگر بستر ارتباطی فراهم نباشد، هیچ فعالیت دیگری صورت نمی گیرد. از سایر مهارت های ارتباطی می توان به شنیدن فعال، همدلی، بازخوردهای موثر و بدون پیش داوری اشاره کرد.
• مهارت های مدیریتی و رهبری نیز از آن دسته مهارت هایی است که فرد یا تیم را برای هماهنگی خود با برنامه ها و اهداف پیش رویشان مدیریت می کنند. این مهارت‌های تسهیل‌گر، به او کمک می‌کنند تا مراجع را برای طراحی یک برنامه هدفمند و با اولویت همراهی کند. همچنین اعضای گروه را برای هماهنگی و مشارکت موثر در دستیابی به اهداف مشترک تشویق و ترغیب می کند.
• مهارت های تحلیل و حل مسئله، این مهارت به تسهیل‌گر کمک می‌کند بتواند به مراجع دیدگاه های مختلفی را بازخورد دهد و به او در یافتن مناسب ترین راه حل های مسئله اش و استفاده از منابع در اختیارش کمک نماید.
• مهارت های خلاقیت و انگیزه بخشی تسهیل‌گر نیز در اثربخشی فعالیت های خود او و مراجع یا مراجعین حائز اهمیت است. درواقع بررسی میزان تعهد و مشارکت افراد در راستای انجام مسئولیت در قبال هدف بر عهده تسهیل‌گر است.

تسهیل‌گری مهارت یا هنر؟!

به طور كلی هر مهارتی که به شیوه ای خاص و خلاقانه اجرایی گردد، می‌تواند رنگ وبویی هنری را به خود بگیرد و فردی که آن مهارت را به شیوه ای خاص و نوآورانه بکار می‌گیرد یک هنرمند است. تسهیل‌گری نیز از آن جمله مهارت هاست که جا دارد هر فردی که در مسیر رشد خود و دیگران تلاش می کند به شکلی خاص و هنرمندانه و با خلاقیت این هنر تسهیل‌گری را  بکار گیرد.

اگرچه که مهارت هایی که در ادامه بیان می کنیم در بیشتر راهنماها مشترک است ولی هنر بکارگیری درست وبه موقع آنها سبب تسهیلگری فرایند پیش رو خواهد شد. واین مهارت را به هنر تسهیل‌گری بدل خواهد کرد.

این مهارت ها را می‌توان در دسته های کلی زیر تقسیم کرد:

• مهارت های ارتباطی
• مهارت های مدیریتی یا رهبری
• مهارت های پرسشگری و گفت و شنود و بازخورد
• مهارت های حل مسئله و اقدام
• مهارت های تحلیل و ریشه یابی
• مهارت های انگیزشی

یک تسهیل‌گر می‌تواند در بکارگیری هریک از مهارت های فوق از مدل ها، تکنیک ها و روش های موجود و یا خلاقانه‌ی خود بهره گیرد.

مزایای تسهیل‌گری چیست؟ (ارتباط بین تسهیلگری و موفقیت)

بنظر می رسد که اکثر آدم موفق ها این روزها از حضور یک کوچ در مسیر موفقیت شان بسیار سخت می گویند. همین موضوع کافی است تا به اهمیت یک کوچ، منتور یا تسهیل‌گر در دست یابی به اهداف و خواسته های مهم خود جدی تر فکر کنیم. شواهد و نتایج این موفقیت ها نشان می دهد که تسهیلگری تا چه میزان می‌تواند برای ما مزایا به همراه داشته باشد از جمله:

• شناخت خود و خواسته ها
• اهمیت اهداف و اولویت بندی آن ها
• بررسی ارزش ها و باورهای تاثیر گذار بر عملکرد
• بررسی نگرش های موثر بر رفتار و عملکرد
• ایجاد و تقویت انگیزه
• توجه به رشد درونی در راستای دست یابی به اهداف بیرونی
• شناسایی و تقویت توانمندی ها
• شناسایی حوزه های مورد علاقه
• بکارگیری منابع و مهارت در راستای اهداف
• بررسی و شناخت موانع و راه های برخورد با آنها
• یافتن راه حل های مختلف و اولویت بندی آنها
• امکان انتخاب بهترین و مناسب ترین راه حل ها
• قطعیت در تصمیم گیری ها
• انتخاب های مطمئن تر
• تعادل بین جنبه های مختلف زندگی
• افزایش و حفظ انگیزه و انرژی در مسیر دست یابی به اهداف
• کمک به یادگیری و بکارگیری اصول مورد نیاز
• افزایش بهره وری و انجام کار های درست به شیوه ای درست
• رسیدن به توافقات مشترک با دیگران
• دست یابی به خواسته های بیشتر یکی پس از دیگری
• عملگرایی بیشتر و کاهش اهمال کاری
• دوری از روتین های تکراری و خسته کننده و ایجاد عادت های موثر در خود
• تقویت نگرش مثبت و دوری از افکار منفی

ارتباط بین تسهیل‌گری و کوچینگ چیست؟

باتوجه به مهارت هایی که درموردشان صحبت کردیم، حال می‌توان گفت که یک تسهیل‌گر قادر است تا از مهارت‌های کوچینگ استفاده و موثرتر مراجع را همراهی و در مسیر هدفش پشتیبانی نماید. این درحالی است که مهارت تسهیل‌گری می‌تواند جزوی از صلاحیت و یا مهارت یک کوچ باشد به شرط آنکه فرایند کوچینگ را زیر سوال نبرد یا اصول پایه آن را نقض نکند. کوچ اگر تسهیل‌گری بلد باشد یعنی یکی از مهمترین ابزارهای کمک به مراجع را در اختیار دارد.

 بطور مثال ارائه راهکار یا بیان یک راه حل توسط کوچ به صلاح مراجع نبوده و فرایند کوچینگ را نقض می‌کند. ولی چنانچه تسهیل‌گر بازخوردهایی ارائه دهد که مراجع، خود به راه حل برسد، اینجا همان جایی است که هردو نقش تسهیل‌گری و کوچینگ توامان و بشکلی مکمل هم هستند. بنابراین این دو نقش راهنما یا پشتیبان می‌توانند مکمل یا متفاوت از هم باشند.

معرفی کتاب در زمینه بهبود تسهیلگری

کتاب تسهیل‌گر: چگونه ذهنیت افراد را تغییر دهیم نوشته “جونا برگر”

اگر به دنبال محتوایی هستید که مهارت تسهیلگری را در خود ایجاد کنید، کتاب تسهیل‌گر: چگونه ذهنیت افراد را تغییر دهیم” همان چیزیست که احتیاج دارید، در این کتاب برگر به بررسی تکنیک‌ها و استراتژی‌های موثری می‌پردازد که افراد را در فرایند تغییر و بهبود حمایت می‌کنند. او بر اهمیت فهم عمیق از نیازها و موقعیت‌های فردی که تسهیل‌گر با آن کار می‌کند، تأکید دارد و به خوانندگانش می‌آموزد که چگونه با استفاده از ارتباط موثر و توانایی حل مسئله، به دیگران کمک کنند تا بهترین وضعیت را برای خودشان فراهم آورند.

 

 

سوالات متداول