پرسشگری سقراطی چیست؟

تعریف پرسشگری سقراطی

پرسشگری سقراطی (Socratic method)، هنر سوال پرسیدن به شیوه‌ای است که ما را به عمق مسائل می‌برد و تفکر انتقادی را در ما برمی‌انگیزد. این روش نه تنها به ما کمک می‌کند تا به فهمی عمیق‌تر و روشن‌تر از مفاهیم و مسائل برسیم، بلکه زمینه‌ساز گفتگوهای سازنده و تفکر خلاقانه می‌شود.

در این مقاله، به بررسی اصول بنیادین، تکنیک‌های کاربردی و تأثیرات عمیق پرسشگری سقراطی خواهیم پرداخت و نشان خواهیم داد که چگونه این روش می‌تواند راهنمایی مؤثر در مسیر جستجوی دانش و حقیقت باشد. با ورود به دنیای پرسشگری سقراطی، فرصتی برای تأمل، تحلیل و در نهایت، دستیابی به بصیرتی واقعی و پایدار فراهم می‌آوریم.

سقراط:

“می‌دانم که باور نمی‌کنید، اما عالی‌ترین شکل برتری انسان، زیر سوال بردن خود و دیگران است.”

پرسشگری سقراطی چیست؟

پرسشگری سقراطی (Socratic method) که با نام های مانند روش افلاطونی، اِلِنخوس (بازجویی) و دیالکتیک (جدل) نیز شناخته می شود، به معنای نوعی گفتگو بر اساس پرسش و پاسخ‌های متوالی و هدفمند است.

هدف اصلی از پرسشگری سقراطی، تشویق به تفکر انتقادی و خودآگاهی است. این روش، به این صورت عمل می‌کند که ابتدا با شناسایی دقیق و بدون قضاوت درباره نگرش و موضع طرف مقابل، با او موافقت و همراهی می‌شود. این همراهی به منظور ایجاد اعتماد و نشان دادن این است که پرسشگر می‌تواند از نگاه و منظر طرف مقابل به موضوع یا مسئله نگاه کند. سپس، با طرح سوالات صادقانه و جستجوگرایانه، تناقضات در استدلال‌های طرف مقابل آشکار می‌شود. به این ترتیب، با استفاده از موضوعات و دلایل خود شخص، مدعای او رد می‌شود. این روش علاوه بر روشن ساختن ضعف‌های استدلالی، به افراد کمک می‌کند تا با بررسی دقیق‌تر نظرات خود، به درک عمیق‌تری از مسائل برسند و احتمالا نظر خود را اصلاح کنند.

 

در جدول زیر ویژگی های پرسشگری سقراطی را مشاهده می کنید:

ویژگی های پرسشگری سقراطیتوضیحات
تحلیل و ارزیابیتحلیل دقیق پاسخ‌ها و ارزیابی نقاط قوت و ضعف آن‌ها
کشف پیش‌فرض‌هاشناسایی و بررسی پیش‌فرض‌های پشت اظهارات و استدلال‌ها
روش نظام‌منداستفاده از یک روش نظام‌مند برای پرسیدن سوالات و دنبال کردن منطق
تمرکز بر مفاهیم اساسیتوجه به مفاهیم اساسی و اصول بنیادین موضوع
پرسش‌های روشن و مشخصطرح سوالات به صورتی که دقیق و قابل فهم باشند
چالش‌برانگیز بودنسوالات باید چالش‌برانگیز باشند و فرد را به تفکر عمیق وادارند
هدایت به سمت خودآگاهی کمک به فرد برای رسیدن به خودآگاهی و شناخت خود
تکرار و تعمقتشویق به تعمق و بررسی دوباره پاسخ‌ها برای دستیابی به فهم بهتر
بی‌طرفی و عینی‌نگریاجتناب از قضاوت سریع و حفظ بی‌طرفی در طرح سوالات

 

تاریخچه پرسشگری سقراطی چیست؟

تاریخچه استفاده از شیوه پرسشگری به یکی از بزرگترین فیلسوفان یونان باستان باز می‌گردد. “سقراط” به عنوان یکی از بنیانگذاران فلسفه غرب شناخته می‌شود. او معلم و استاد معروفی بود که از روش پرسشگری خود برای انتقال دانش و ارتقاء سطح علمی دانش جویانش بهره می‌برد.

این شیوه پرسشگری یک روش فلسفی است که توسط سقراط بکار گرفته می‌شد (البته که این روش پیش از سقراط نیز وجود داشته، امّا سقراط این شیوه را بکار گرفت و پرورش داد) سقراط بر این اصل تاکید داشت که انسان‌ها می بایست از طریق پرسش و پاسخ به دنبال  حقیقت بروند.

در این روش سقراط با استفاده از سوالات منطقی، افراد را به تامل در مورد باورها  و دیدگاه های خود و دیگران تشویق می‌کرد. او معتقد بود که اگر انسان‌ها عمیقا به پاسخ سوالات فکر کنند و صادقانه آنچه دریافته اند را بیان کنند، می‌توانند به درک بهتری از حقیقت برسند. سقراط نوشته ای از خود به جا نگذاشت و بیشتر از طریق نویسندگان و شاگردان خود به دنیا معرفی شد.

نام

سقراط

تاریخ و شهر تولد

۴۷۰ یا ۴۶۹ پیش از میلاد (آتن، یونان)

درگذشت

۳۹۹ پیش از میلاد (آتن، یونان)

علت مرگ

اعدام (با جام زهر)؛ جرم او “فاسد کردن جوانان” و “بی‌اعتقادی به خدایان” بود.

ملیت

یونانی

شاگردان مطرح

افلاطون، گزنفون، آنتیستنس، آریستیپوس، آلکیبیادس

 

سقراط کیست؟ پرسشگری سقراطی چیست؟

سُقراط
Socrates

مزایای پرسشگری سقراطی چیست؟

بنظر می‌رسد باتوجه به مزایای شیوه پرسشگری سقراطی (Socratic method) می‌توان به درک بهتری از مسائل رسیده، آنها را شناخت و برای حل آنها راه کارهای موثرتری یافت. از جمله‌ی این مزایای پرسشگری می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

  • تقویت توانایی تفکر عمیق و منطقی: این روش باعث تقویت توانایی افراد در تفکر منطقی و تحلیل مسائل می‌شود. با پرسش و پاسخ‌ منطقی، افراد تشویق می‌شوند تا برای حل پیچیده ترین مسائل تامل و تفکر نمایند.
  • تشویق به تفکر عمیق و خودآگاهی: پرسشگری سقراطی سبب می‌شود افراد به عمق باورها و ارزش های خود که در رفتار و تصمیم‌گیری های شان موثر بوده است پی ببرند. این روش فرصتی برای درک بهتر خود و دیگران ایجاد می‌کند.
  • ارتقاء مهارت های ارتباطی: پرسشگری سقراطی سبب می‌شود تا افراد شنونده‌ی بهتری شده و به سوالات دیگران به دقت گوش داده و  پاسخ های منطقی و قانع کننده‌ای بدهند.
  • افزایش درک و شناخت از حقیقت: پرسشگری سقراطی به افراد کمک می‌کند تا با مطرح کردن سوالات اساسی به درک عمیق تری از حقایق و ارزش‌ها برسند ویا نزدیک شوند.
  • ترویج همکاری و گفتگوی همدلانه: این پرسشگری نه به شکل بازجویی بلکه به شکلی کاملا هم سطح و همدلانه فضایی را برای گفتگوی بین فردی فراهم می‌کند.
  • توانایی حل تعارضات: این شیوه پرسشگری به افراد کمک می‌کند تا در تعارضات و اختلاف نظر ها با طرح سوالات هدفمند و مثبت به شفافیت بیشتر موضوع کمک کرده و به راه حل‌های منطقی دست یابند.
  • افزایش توانمندی فردی: این شیوه پرسشگری نه تنها برای روابط بین فردی و گروهی بلکه برای رابطه‌ی فرد با خودش در جهت حل مسائلش نیز بسیار موثر است. هر فرد عاقل و بالغ می‌تواند با استفاده از پرسش‌هایی موثر و متداول از خود، در جهت تفکری عمیق و کشف نقاط پنهان و ناشناخته در مسائلش به راه حل‌های بهتری دست یابد.

 

چه تفاوت هایی بین پرسشگری سقراطی و روش‌های دیگر وجود دارد؟

 

ویژگیپرسشگری سقراطیروش های دیگر یادگیری
رویکرد به یادگیریتاکید بر طرح سوالات چالش‌برانگیز و تحلیل‌گرانهتمرکز بر انتقال مستقیم اطلاعات و حفظ مطالب
نقش معلممعلم به عنوان راهنما و تسهیل‌گر در فرآیند کشف و تفکرمعلم به عنوان منبع اصلی اطلاعات
تعامل دانش‌آموزانشرکت فعال دانش‌آموزان در گفت‌وگوها و تحلیل مفاهیمتعامل کمتر، تمرکز بیشتر بر دریافت اطلاعات از معلم
عمق یادگیریتحلیل و بررسی عمیق مفاهیم، فهم پایدارتریادگیری سطحی‌تر، تمرکز بر حفظ و بازگویی اطلاعات
پیش‌فرض‌ها و باورهاشناسایی و نقد پیش‌فرض‌ها و باورهای موجودتوجه کمتر به نقد و بررسی پیش‌فرض‌ها، تمرکز بر اطلاعات موجود
هدف اصلیتوسعه تفکر انتقادی و خودآگاهیانتقال و یادگیری سریع اطلاعات

 

مثال از پرسشگری به روش سقراطی

 

یک مثال از پرسشگری سقراطی:

—————————————————————

معلم: دوستی چیست؟

دانش‌آموز: دوستی یعنی داشتن رابطه خوب و نزدیک با دیگران.

معلم: می‌توانی بیشتر توضیح دهی؟ رابطه خوب و نزدیک دقیقاً چه ویژگی‌هایی دارد؟

دانش‌آموز: مثلاً اینکه با هم وقت بگذرانیم، به هم کمک کنیم و به هم اعتماد کنیم.

معلم: اگر کسی به دوستش اعتماد نداشته باشد، آیا هنوز می‌توان آنها را دوستان خوب دانست؟

دانش‌آموز: شاید نه، چون اعتماد بخش مهمی از دوستی است.

معلم: آیا همیشه اعتماد در دوستی‌ها ثابت و بدون تغییر باقی می‌ماند؟

دانش‌آموز: نه، ممکن است با گذر زمان یا بر اساس رفتارها تغییر کند.

معلم: اگر اعتماد کاهش یابد، آیا دوستی همچنان می‌تواند وجود داشته باشد؟ تحت چه شرایطی؟

دانش‌آموز: شاید اگر بتوانند مشکلات را حل کنند و دوباره اعتماد بسازند، دوستی ادامه پیدا کند.

معلم: چه عواملی باعث کاهش اعتماد در دوستی می‌شوند و چگونه می‌توان از وقوع آنها جلوگیری کرد؟

دانش‌آموز: دروغ گفتن، خیانت و عدم حمایت می‌تواند اعتماد را کاهش دهد. با صداقت، وفاداری و حمایت از دوستمان می‌توانیم از این مشکلات جلوگیری کنیم.

یک مثال از پرسشگری بصورت معمول:

—————————————————————

معلم: دوستی چیست؟

دانش‌آموز: دوستی یعنی داشتن رابطه خوب و نزدیک با دیگران.

معلم: چرا دوستی مهم است؟

دانش‌آموز: چون باعث می‌شود احساس خوبی داشته باشیم و از حمایت دوستان برخوردار باشیم.

معلم: چگونه می‌توان یک دوست خوب بود؟

دانش‌آموز: با مهربانی، کمک به دیگران و وفاداری.

در مدل ساده، سوالات معلم کلی و مستقیم هستند و دانش‌آموز پاسخ‌هایی سطحی و بدون تحلیل عمیق ارائه می‌دهد. در مقابل، در مدل پرسشگری سقراطی، معلم با طرح سوالات پی‌درپی و چالش‌برانگیز، دانش‌آموز را به تحلیل و بررسی عمیق‌تر موضوع وادار می‌کند. این فرایند باعث می‌شود که دانش‌آموز به درک بهتری از مفهوم دوستی و عوامل مؤثر بر آن برسد. دانش‌آموز یاد می‌گیرد که دوستی تنها به معنای داشتن رابطه نزدیک نیست، بلکه شامل اعتماد، صداقت و حمایت متقابل نیز می‌شود. همچنین، دانش‌آموز به این نکته پی می‌برد که دوستی نیازمند مراقبت و تلاش مستمر است و با درک عمیق‌تری از مشکلات احتمالی و راه‌های پیشگیری از آنها، می‌تواند دوستی‌های خود را بهبود بخشد و پایدارتر کند.

تعریف پرسشگری سقراطی

ارتباط بین پرسشگری سقراطی و رویکرد کوچینگ

  • بنظر شما چه ارتباطی بین پرسشگری سقراطی و کوچینگ وجود دارد؟
  • یک کوچ چگونه می‌تواند با استفاده از پرسشگری مراجع را در جهت شناخت بهتر خود و حل مسائلش همراهی کند؟
  • آیا پرسشگری کوچ از مراجع در جلسات کوچینگ احساس بازخواست یا بازجویی به مراجع نمی‌دهد؟
  • کوچ چگونه می‌تواند پرسشگری درست و قدرتمندی در جلسات داشته باشد؟
  • آیا ممکن است کوچ با پرسشی بتواند مراجع را به سمت خاصی هدایت کند؟
  • آیا سوالات در جلسات کوچینگ بر اساس لیست خاصی پرسیده می‌شوند ؟
  • آیا می‌توان از قبل مشخص کرد که کوچ چه سوالاتی را باید از مراجع بپرسد؟

پاسخ به این سوالات و سوالاتی از این دست می تواند در جهت بهره وری بهتر کوچ و مراجع از این شیوه پرسشگری در جلسات کوچینگ بسیار حائز اهمیت باشد.

پرسشگری سقراطی و کوچینگ ارتباط نزدیکی باهم دارند. هر دو روش بر اساس پرسش و پاسخ ساختاردهی شده اند و برای تحقق اهداف فردی و حرفه ای از این دو روش می‌توان بهره برد.

در کوچینگ، کوچ با استفاده از سوالات مناسب، فرد را در کشف و بررسی وضعیت خودش و هدف هایش همراهی و تشویق می کند. بنابراین این سوالات باید به گونه ای باشند که فرد را به تفکر عمیق‌تر سوق دهند و برای یافتن راه حل‌های منطقی و موثر تشویق نمایند. در این جا پرسشگری سقراطی به عنوان یکی از ابزارهای مورد استفاده‌ی کوچ و جزء مهارت‌های اساسی او در برگزاری جلسات کوچینگ است.

با همین ابزار قدرتمند است که کوچ می‌تواند مراجع را برای کاوش در ارزش ها و باورهایش همراهی نماید. تا با بررسی همه‌ی جوانب فکری و عملی زندگی‌اش بتواند به بهترین شرایط و درواقع به دنیای مطلوبش نزدیکتر گردد. پرسشگری کوچ چنانچه بر اساس گفته های مراجع بوده و در زمان درست مطرح گردد؛ چه بسا سبب ایجاد آگاهی در وی شده و زمینه تغییرات مهم و موثری در زندگی فردی و حرفه ای اش را فراهم آورد.

 

نکاتی برای تاثیرگذاری بیشتر در پرسشگری سقراطی

برای تاثیرگذاری بیشتر در پرسشگری سقراطی، حتما به نکات زیر توجه کنید:

  • قبل از طرح هر سوالی، اطمینان حاصل کنید که موضوع را به خوبی درک کرده باشید و پرسش‌های خود را بر اساس دانش فعلی و شناخت دقیق از مسئله مطرح کنید؛
  • سوالاتی مطرح شود که باعث تحول فکری و افزایش درک شود، به جای سوالاتی که فقط به پاسخ بله یا خیر منجر می‌شوند؛
  • سوالات را به گونه‌ای مطرح کنید که به فرد کمک کند تا مسائل را از زوایای مختلف بررسی کرده و به استنتاج‌هایی مستند و منطقی برسد؛
  • به پاسخ‌های داده شده با دقت گوش کرده و با پاسخ‌دهنده در ارتباط باشید تا گفتگوی معنی‌داری ایجاد شود؛
  • از قضاوت زودهنگام و ترکیبی پذیری پرهیز کنید تا فرد ترغیب به بیان آزادانه نظرات خود داشته باشد؛
  • استفاده از تکنیک‌های مختلفی مانند پرسش درباره مفروضات، پرسش‌های ادامه‌ای، پرسش‌های تفکر انتقادی و غیره برای ارزیابی یک مسئله از زوایای مختلف؛
  • به فردیت هر فرد توجه کرده و سوالات خود را بر اساس شرایط و شخصیت او طراحی کنید؛
  • با ارائه مطالب جدید و گسترده‌تر، فرد را به افزایش دانش و تفکر پرداختن به مسائل به چالش می‌کشید.

این نکات کلیدی به شما کمک می‌کنند تا در اجرای پرسشگری سقراطی بهتر و تاثیرگذارتر باشید و گفتگوهایی غنی و عمیق‌تر داشته باشید که به توسعه تفکر انتقادی و درک بهتر از موضوعات کمک کنند.

 

معرفی کتاب های مرتبط با پرسشگری سقراطی

 

معرفی کتاب راه و رسم پرسشگری سقراطی

کتاب: راه و رسم پرسشگری سقراطی
اثر: جیمز اوورهلز

معرفی کتاب هنر پرسشگری سقراطی

کتاب: آشنایی با هنر پرسشگری سقراطی
 اثر: ریچارد پل و لیندا الدر 

معرفی کتاب پرسشگری سقراطی

کتاب: پرسش گری سقراطی
اثر: علی صاحبی

پاسخ های متداول از پرسشگری سقراطی

سوالات روشن و مشخص، سوالات چالش‌برانگیز، سوالاتی که به کشف پیش‌فرض‌ها کمک می‌کنند، و سوالاتی که به تحلیل و ارزیابی پاسخ‌ها می‌پردازند.

این روش کمک می‌کند تا افراد به تفکر عمیق‌تر و انتقادی‌تر روی آورند و بتوانند باورها و مفاهیم خود را بهتر درک و تحلیل کنند.

سوالات روشن و مشخص، سوالات چالش‌برانگیز، سوالاتی که به کشف پیش‌فرض‌ها کمک می‌کنند، و سوالاتی که به تحلیل و ارزیابی پاسخ‌ها می‌پردازند.

این روش کمک می‌کند تا افراد به تفکر عمیق‌تر و انتقادی‌تر روی آورند و بتوانند باورها و مفاهیم خود را بهتر درک و تحلیل کنند.

معلمان می‌توانند از این روش برای تشویق دانش‌آموزان به تفکر انتقادی، تحلیل مفاهیم و درک عمیق‌تر موضوعات استفاده کنند.

این روش می‌تواند باعث افزایش درک مفاهیم، بهبود مهارت‌های تفکر انتقادی و تشویق به خودآگاهی و خودارزیابی شود.

خیر، این روش می‌تواند در حوزه‌های مختلفی مانند علوم، هنر، تاریخ، و حتی در زندگی روزمره برای حل مسائل و تصمیم‌گیری‌های بهتر استفاده شود.

با تفکر دقیق، بررسی پیش‌فرض‌ها، تحلیل دلایل و شواهد، و تعمق در پاسخ‌ها، می‌توان به سوالات این روش پاسخ داد.

توانایی تفکر انتقادی، صبر و حوصله برای تحلیل و ارزیابی، توانایی پرسیدن سوالات روشن و دقیق، و تمایل به یادگیری و کشف حقیقت.

 

فرم درخواست مشاوره دوره آموزشی

مشاوره آموزشی رایگان

شما این فرصت را دارید، با تکمیل فرم زیر، قبل از انتخاب دوره آموزشی مناسب خود، از مشاوره رایگان کارشناسان آموزشی مجموعه فراکوچ استفاده نمائید.

3.4/5 - (22 امتیاز)

1 دیدگاه برای “پرسشگری سقراطی چیست؟

  1. منا گفته:

    استفاده از پرسشگری سقراطی در جلسات مشاوره و کوچینگ در های جدیدی رو به روی هر دو طرف باز میکنه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

© 2024 • تمامی حقوق وبسایت متعلق به آکادمی فراکوچ میباشد.