پرسشگری سقراطی چیست؟

پرسشگری سقراطی (Socratic method)، هنر سوال پرسیدن به شیوه‌ای است که ما را به عمق مسائل می‌برد و تفکر انتقادی را در ما برمی‌انگیزد. این روش نه تنها به ما کمک می‌کند تا به فهمی عمیق‌تر و روشن‌تر از مفاهیم و مسائل برسیم، بلکه زمینه‌ساز گفتگوهای سازنده و تفکر خلاقانه می‌شود.

در این مقاله، به بررسی اصول بنیادین، تکنیک‌های کاربردی و تأثیرات عمیق پرسشگری سقراطی خواهیم پرداخت و نشان خواهیم داد که چگونه این روش می‌تواند راهنمایی مؤثر در مسیر جستجوی دانش و حقیقت باشد. با ورود به دنیای پرسشگری سقراطی، فرصتی برای تأمل، تحلیل و در نهایت، دستیابی به بصیرتی واقعی و پایدار فراهم می‌آوریم.

پرسشگری سقراطی چیست؟

پرسشگری سقراطی (Socratic method) که با نام های مانند روش افلاطونی، اِلِنخوس (بازجویی) و دیالکتیک (جدل) نیز شناخته می شود، به معنای نوعی گفتگو بر اساس پرسش و پاسخ‌های متوالی و هدفمند است.

هدف اصلی از پرسشگری سقراطی، تشویق به تفکر انتقادی و خودآگاهی است. این روش، به این صورت عمل می‌کند که ابتدا با شناسایی دقیق و بدون قضاوت درباره نگرش و موضع طرف مقابل، با او موافقت و همراهی می‌شود. این همراهی به منظور ایجاد اعتماد و نشان دادن این است که پرسشگر می‌تواند از نگاه و منظر طرف مقابل به موضوع یا مسئله نگاه کند. سپس، با طرح سوالات صادقانه و جستجوگرایانه، تناقضات در استدلال‌های طرف مقابل آشکار می‌شود. به این ترتیب، با استفاده از موضوعات و دلایل خود شخص، مدعای او رد می‌شود. این روش علاوه بر روشن ساختن ضعف‌های استدلالی، به افراد کمک می‌کند تا با بررسی دقیق‌تر نظرات خود، به درک عمیق‌تری از مسائل برسند و احتمالا نظر خود را اصلاح کنند.

در جدول زیر ویژگی های پرسشگری سقراطی را مشاهده می کنید:

تاریخچه پرسشگری سقراطی چیست؟

تاریخچه استفاده از شیوه پرسشگری به یکی از بزرگترین فیلسوفان یونان باستان باز می‌گردد. “سقراط” به عنوان یکی از بنیانگذاران فلسفه غرب شناخته می‌شود. او معلم و استاد معروفی بود که از روش پرسشگری خود برای انتقال دانش و ارتقاء سطح علمی دانش جویانش بهره می‌برد.

این شیوه پرسشگری یک روش فلسفی است که توسط سقراط بکار گرفته می‌شد (البته که این روش پیش از سقراط نیز وجود داشته، امّا سقراط این شیوه را بکار گرفت و پرورش داد) سقراط بر این اصل تاکید داشت که انسان‌ها می بایست از طریق پرسش و پاسخ به دنبال  حقیقت بروند.

در این روش سقراط با استفاده از سوالات منطقی، افراد را به تامل در مورد باورها  و دیدگاه های خود و دیگران تشویق می‌کرد. او معتقد بود که اگر انسان‌ها عمیقا به پاسخ سوالات فکر کنند و صادقانه آنچه دریافته اند را بیان کنند، می‌توانند به درک بهتری از حقیقت برسند. سقراط نوشته ای از خود به جا نگذاشت و بیشتر از طریق نویسندگان و شاگردان خود به دنیا معرفی شد.

نام	سقراط
تاریخ و شهر تولد	۴۷۰ یا ۴۶۹ پیش از میلاد (آتن، یونان)
درگذشت	۳۹۹ پیش از میلاد (آتن، یونان)
علت مرگ	اعدام (با جام زهر)؛ جرم او “فاسد کردن جوانان” و “بی‌اعتقادی به خدایان” بود.
ملیت	یونانی
شاگردان مطرح	افلاطون، گزنفون، آنتیستنس، آریستیپوس، آلکیبیادس

 

سُقراط
Socrates

مزایای پرسشگری سقراطی چیست؟

بنظر می‌رسد باتوجه به مزایای شیوه پرسشگری سقراطی (Socratic method) می‌توان به درک بهتری از مسائل رسیده، آنها را شناخت و برای حل آنها راه کارهای موثرتری یافت. از جمله‌ی این مزایای پرسشگری می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

• تقویت توانایی تفکر عمیق و منطقی: این روش باعث تقویت توانایی افراد در تفکر منطقی و تحلیل مسائل می‌شود. با پرسش و پاسخ‌ منطقی، افراد تشویق می‌شوند تا برای حل پیچیده ترین مسائل تامل و تفکر نمایند.
• تشویق به تفکر عمیق و خودآگاهی: پرسشگری سقراطی سبب می‌شود افراد به عمق باورها و ارزش های خود که در رفتار و تصمیم‌گیری های شان موثر بوده است پی ببرند. این روش فرصتی برای درک بهتر خود و دیگران ایجاد می‌کند.
• ارتقاء مهارت های ارتباطی: پرسشگری سقراطی سبب می‌شود تا افراد شنونده‌ی بهتری شده و به سوالات دیگران به دقت گوش داده و  پاسخ های منطقی و قانع کننده‌ای بدهند.
• افزایش درک و شناخت از حقیقت: پرسشگری سقراطی به افراد کمک می‌کند تا با مطرح کردن سوالات اساسی به درک عمیق تری از حقایق و ارزش‌ها برسند ویا نزدیک شوند.
• ترویج همکاری و گفتگوی همدلانه: این پرسشگری نه به شکل بازجویی بلکه به شکلی کاملا هم سطح و همدلانه فضایی را برای گفتگوی بین فردی فراهم می‌کند.
• توانایی حل تعارضات: این شیوه پرسشگری به افراد کمک می‌کند تا در تعارضات و اختلاف نظر ها با طرح سوالات هدفمند و مثبت به شفافیت بیشتر موضوع کمک کرده و به راه حل‌های منطقی دست یابند.
• افزایش توانمندی فردی: این شیوه پرسشگری نه تنها برای روابط بین فردی و گروهی بلکه برای رابطه‌ی فرد با خودش در جهت حل مسائلش نیز بسیار موثر است. هر فرد عاقل و بالغ می‌تواند با استفاده از پرسش‌هایی موثر و متداول از خود، در جهت تفکری عمیق و کشف نقاط پنهان و ناشناخته در مسائلش به راه حل‌های بهتری دست یابد.

چه تفاوت هایی بین پرسشگری سقراطی و روش‌های دیگر وجود دارد؟

مثال از پرسشگری به روش سقراطی

نکاتی برای تاثیرگذاری بیشتر در پرسشگری سقراطی

برای تاثیرگذاری بیشتر در پرسشگری سقراطی، حتما به نکات زیر توجه کنید:

• قبل از طرح هر سوالی، اطمینان حاصل کنید که موضوع را به خوبی درک کرده باشید و پرسش‌های خود را بر اساس دانش فعلی و شناخت دقیق از مسئله مطرح کنید؛
• سوالاتی مطرح شود که باعث تحول فکری و افزایش درک شود، به جای سوالاتی که فقط به پاسخ بله یا خیر منجر می‌شوند؛
• سوالات را به گونه‌ای مطرح کنید که به فرد کمک کند تا مسائل را از زوایای مختلف بررسی کرده و به استنتاج‌هایی مستند و منطقی برسد؛
• به پاسخ‌های داده شده با دقت گوش کرده و با پاسخ‌دهنده در ارتباط باشید تا گفتگوی معنی‌داری ایجاد شود؛
• از قضاوت زودهنگام و ترکیبی پذیری پرهیز کنید تا فرد ترغیب به بیان آزادانه نظرات خود داشته باشد؛
• استفاده از تکنیک‌های مختلفی مانند پرسش درباره مفروضات، پرسش‌های ادامه‌ای، پرسش‌های تفکر انتقادی و غیره برای ارزیابی یک مسئله از زوایای مختلف؛
• به فردیت هر فرد توجه کرده و سوالات خود را بر اساس شرایط و شخصیت او طراحی کنید؛
• با ارائه مطالب جدید و گسترده‌تر، فرد را به افزایش دانش و تفکر پرداختن به مسائل به چالش می‌کشید.

این نکات کلیدی به شما کمک می‌کنند تا در اجرای پرسشگری سقراطی بهتر و تاثیرگذارتر باشید و گفتگوهایی غنی و عمیق‌تر داشته باشید که به توسعه تفکر انتقادی و درک بهتر از موضوعات کمک کنند.

معرفی کتاب های مرتبط با پرسشگری سقراطی

کتاب: راه و رسم پرسشگری سقراطی
اثر: جیمز اوورهلز

کتاب: آشنایی با هنر پرسشگری سقراطی
 اثر: ریچارد پل و لیندا الدر 

کتاب: پرسش گری سقراطی
اثر: علی صاحبی

پاسخ های متداول از پرسشگری سقراطی