فن بیان چیست؟

انسان همواره برای تحقق خواسته‌های خود مشغول به تلاش است، اما چه اتفاقی می‌افتد اگر نتواند افکار و ایده‌های خود را با استفاده از کلمات به درستی دیگران منتقل کند؟ در اینجا، ضرورت برقراری ارتباط مؤثر و بهره‌وری از مهارت‌های کلامی به وضوح آشکار می‌شود و استفاده از مهارت های فن بیان به میدان می آید. مهارت فن بیان تنها یک مهارت زبانی نیست، بلکه به عنوان یکی از مؤثرترین ابزارهای برقراری ارتباط در جوامع مدرن است. این مفهوم، میان فرد و جمع، ایده‌ها و احساسات را با زبانی هنرمندانه و جذاب به یکدیگر نزدیک می‌کند.

فن بيان چيست؟

“فن بیان” به هنر و توانایی انتقال افکار، احساسات، و ایده‌ها با استفاده از کلام و زبان مناسب گفته می‌شود. این هنر شامل مهارت‌هایی است که به افراد این امکان را می‌دهد تا به طور مؤثر و قابل فهمی اطلاعات را به دیگران منتقل کنند. افرادی که فن بیان خوبی دارند با اعتماد به نفس بالا، رسا و با قاطعيت صحبت می‌‌كنند. اين افراد میتوانند ديگران را به راحتی متقاعد نمايند و بر آنها تاثير بگذارند.

برخی افراد از کودکی به صورت ذاتی با موهبت بیان صحیح و انتقال احساسات و افکار بطور طبیعی‌تر روبرو هستند. این افراد بدون نیاز به آموزش خاصی، می‌توانند از زبان شیوا و مؤثری برخوردار باشند. اما با این حال، ممکن است که فرد با آموزش و تمرین، مهارت‌های فن بیان خود را بهبود بخشد. آموزش به افراد کمک می‌کند تا اصول و تکنیک‌های بهتری را در این هنر فرا بگیرند.

اهمیت بیان مؤثر در ارتباطات

اساس ارتباطات ما را گفتگوهای مان شكل مي‌دهند. يكي از مهارت‌های مهم در زندگی مهارت برقراری ارتباط با ديگران است كه خود نيازمند مهارت سخنوري و فن بيان است. از اين رو بنظر مي‌رسد به میزانی که مهارت بيان و صحبت كردن اهميت دارد شايد محتواي گفتگو مهم نباشد! درواقع می توان اين گونه گفت كه ارتباط برقرار كردن و فن بيان عامل مهمی در پيشرفت ارتباطات انساني به حساب مي آيد.

• اگر به فن بیان خود اهمیت ندهید، هر چند صاحب تخصص و مهارت هاي مختلفي باشيد، رمانیکه نتوانيد خود و تخصص‌تان را به خوبي معرفي كنيد، قادر نخواهيد بود ارتباط درستي با ديگران برقرار كرده و در جايگاه مناسبي در اجتماع قرار بگيريد.
• اگر به فن بیان خود اهمیت ندهید، در زندگی شخصی خود به دلیل عدم ارتباط مناسب با اطرافیان به سوء تفاهم های بسیار و کدورت های مختلف برخورد می کنید.
• اگر به فن بیان خود اهمیت ندهید، در زندگی اجتماعی به علت عدم ارتباط مناسب با دیگران نمی توانید از خود دفاع و به راحتی حق خود را طلب کنید.
• اگر به فن بیان خود اهمیت ندهید، بسیاری از موقعیت های شغلی با درآمد خوب را به علت عدم ارتباط با دیگران و مطرح نکردن خود از دست خواهید داد.
• اگر به فن بیان خود اهمیت ندهید، به علت ضعف در ارتباط گیری دوستان کمی خواهید داشت و بیشتر اوقات در تنهایی و گوشه گیری به سر خواهید برد.

بنابراين بايد بتوانيد مهارت و تخصص‌تان را معرفي و تصوير جذاب وگويايي از شخصيت و هنرتان در ذهن مخاطبان ايجاد كنيد. اين تصوير از شيوه ارتباط موثري كه با آنها برقرار مي‌كنيد و به خصوص فن بيان‌تان ايجاد مي‌گردد. درواقع مهارت فن بيان جزو مهارت هاي نرم رزومه‌تان محسوب مي‌شود كه بهتر است در كنار تخصص و مهارت‌هاي فني خود از آن نيز بهره‌مند گرديد و خود را بهتر معرفي نماييد. چراكه در غير اينصورت در شناساندن و معرفي شايستگي‌هاي خود به ديگران موفق نخواهيد بود. در تاييد اين جملات مي‌توان به بيتي از سعدی اشاره كرد:

تا مرد، سخن نگفته باشد           عيب و هنرش نهفته باشد

در گذشته و در طول تاریخ نیز، افرادی به دنبال یادگیری روش‌ها و تکنیک‌های متنوع برای کسب مهارت‌های بیان خود و در ادامه آموزش آنها به دیگران بودند. از جمله این شخصیت ها “دموستنس”، فیلسوف یونان باستان، یکی از بزرگترین شخصیت‌های موثر در تاریخ “فن بیان” بود. او نظریات و تکنیک‌های خود را در اثر “آرس پوئتیکا” به اشتراک گذاشت. بر اساس این اثر، تأثیرگذاری از طریق کلامِ مؤثر و استفاده از استعاره و ایما به دست می‌آید.

کمی جلوتر “ویلیام شکسپیر” با زبان زیبا و قوی در آثار ادبی، اثرات گسترده‌ای بر روی توسعه این هنر گذاشت. بطوری که هنوز هم به عنوان الگوی فراگیری فن بیان شناخته می‌شود. تاریخ از این افراد کم نیست و این تاریخچه نشان از آن دارد که افرادی که توانسته‌اند از این هنر به نحوی هوشمندانه استفاده کنند، تأثیرات عمیقی بر جوامع خود گذاشته‌اند و همچنان الهام‌بخش برای نسل‌های آینده می‌باشند.

حوزه های فن بیان چیست؟

فن بیان یک هنر گسترده است که در سه حوزه اصلی نمایان می‌شود. این حوزه‌ها ابزارهای گوناگونی را برای افراد فراهم می‌کنند تا بهترین شیوه‌ها را در انتقال افکار و احساسات خود به دیگران انتخاب کنند.

1. فن بیان و صداسازی

   میزان ارتفاع صدا، نحوه بیان، تلفظ کلمات، و حتی شیوه تنفس، همگی عواملی هستند که تأثیر گرفتن یا عدم جذابیت صحبت‌های شما را تعیین می‌کنند. توانایی صحیح و دقیق تلفظ کلمات، بدون شک باعث می‌شود مخاطب بهتر درک کند و از گوش دادن به شما لذت ببرد. برعکس، نقص در این زمینه ممکن است باعث از بین رفتن جذابیت مکالمه شما شود.

2. زبان بدن

   زبان بدن گاهی برای بیان منظور از هزاران کلمه گویاتر و واضح‌تر است؛ به همین دلیل، برای داشتن یک فن بیان برجسته، نیاز است به این زمینه توجه ویژه ای داشته باشیم. اگر حرف شما با حرکات بدنی که انجام می‌دهید در تضاد باشد، بدون شک تأثیربخشی آن کاهش خواهد یافت و مخاطب نیز علاقه‌ی گوش دادن به صحبت‌های شما را از دست خواهد داد. به همین دلیل، تقویت این حوزه را یکی از اصول بسیار تأثیرگذار و قوی برای بهبود مهارت‌های فن بیان می‌شناسیم.

3. فن بیان هوش هیجانی(بداهه گویی)

   در این حوزه، تاکید بر درک، مدیریت احساسات و ارتباط آن با بیان کلام است. افراد دارای مهارت هوش هیجانی در فن بیان، می‌توانند بهترین شیوه‌ها را برای بیان احساسات خود و فهم بهتر احساسات دیگران انتخاب کنند.

   همچنین این افراد، می توانند در هر لحظه به سرعت کلمات را در ذهن خود کنار هم بچینند و جملهای را بر زبان بیاورند. به همین علت است که بداهه گویی در وجود آنها بیشتر از سایرین به چشم می خورد.

تکنیک های افزایش فن بیان

پس از بررسی مهارت فن بیان از جوانب متعدد، حالا زمان آن رسیده که برخی از تکنیک‌های موثر را برای شما معرفی کنیم که با بهره‌گیری از آن‌ها، می‌توانید فن بیان خود را به شکل متمایز و برجسته افزایش دهید.

• با قدرت و اطمینان صحبت کنید؛ وقتی که به خود اطمینان حاصل کنید و معتقد به درستی حرف‌های خود باشید، بدون شک تأثیرگذاری صحبت‌هایتان نیز بیشتر خواهد بود. صحبت کردن با قدرت و اطمینان است که به تأثیرگذاری بیشتر و جلب نظرات بهتر منجر می‌شود. این امر در زندگی روزمره نیز همین‌طور است؛ اگر می‌خواهید کسی را متقاعد کنید یا در حال مکالمه با فرد دیگری هستید و می‌خواهید تأثیرگذاری کلامتان بیشتر باشد، باید با اطمینان و اعتماد به نفس صحبت کنید.
• کتاب بخوانید؛ “لوهان” می گوید: کیفیت زندگی شما را دو چیز تعیین می کند: کتاب هایی که می خوانید و انسانهایی که ملاقات می کنید.
  هر چقدر مطالعه خود را افزایش دهید و کتاب های بیشتری بخوانید، قطعاً دایره واژگانتان افزایش پیدا خواهد کرد و می توانید بهتر صحبت کنید.
• از تیکه کلام استفاده نکنید؛ تیکه کلام یعنی استفاده مکرر از صدا یا کلماتی در گفتار که باعث زیبا نبودن و تاثیرگذاری کمتر می شود. این کلمات که معمولا زمانی به کار می روند که ذهن ما کلمه ای پیدا نمی کند و در حال جستجو برای پیدا کردن کلمه بعدی است که باید بر زبان بیاورد. پس برای پر کردن این زمان خالی، باید کلمه ای را جایگزین آن کند تا سکوت به وجود نیاید. شاید در نگاه اول این اتفاق، اتفاق خوبی به نظر بیاید، اما اگر کمی بیشتر به آن دقت کنیم، متوجه می شویم که نه تنها تیکه کلام ها برای ما مفید نیستند، بلکه تکرار زیاد از آن ها حوصله شنونده را هم سر می برد و ممکن است باعث ناراحتی گردد.
• در کلاس های آموزشی شرکت کنید؛ می توانيد در دوره هاي آموزشی با همين عنوان شركت كنيد و تحت نظر استادان فن بيان به تقويت اين مهارت‌ها بپردازيد.
• به دنبال شناسایی و تقلید از الگوها باشید؛ می توانيد الگوهايي خوب در اين زمينه را پيدا و از آنها تقليد كنيد ولي مراقب باشيد كه حرف زدن خودتان را از ياد نبريد.
• بلندی صدایتان را تنظیم کنید؛ از تن صدايي دلنشين وكلام آهنگين استفاده نماييد و از يكنواختي بيان جلوگيري كنيد، زیرا ممكن است تكرار يك ريتم براي شنونده خسته كننده و كسالت‌آور باشد. برای تمرین این موضوع صدای خود را ضبط کنید و آنالیز کنید.
• از تاكيد بر كلمات و يا واژگان مهم در صحبت‌های تان استفاده كنيد. اين كار به جذابيت كلام شما مي‌افزايد.
• تلاش كنيد آداب اين هنر را رعايت كنيد، مثلا به طرف مقابل ارتباط وقتي صحبت مي‌كند خوب گوش دهيد و يا بين حرف هايش صحبت نكرده و حرفش را قطع نكنيد.
• آرام و با سرعت مناسب صحبت کنید؛ مهمترین نکته در مورد سرعت حرف زدن، تنظیم آن به شکل مناسب است. سرعت زیاد ممکن است باعث اشتباهات در تلفظ کلمات شود و مخاطبان را سردرگم کند، در حالی که سرعت کمتر از حد نیز ممکن است باعث کسلی و بدفهمی شنونده شود. با این حال باید تنوع در سرعت حرف زدن را هم در نظر داشته باشید. در مواقعی که می‌خواهید یک نکته مهم را بیان کنید، می‌توانید سرعت را کاهش دهید تا تأثیرگذاری بیشتری داشته باشد.
• متناسب با مخاطب واژگان خود را تغيير دهيد؛ اينكه رسمی و يا با شوخ طبعي حرف بزنيد، بايد متناسب با مخاطبان، موضوع گفتگو و جايگاهی باشد كه در آن قرار داريد. شما با كودكان با همان لحنی صحبت نمی كنيد كه با دوستان يا همكارانتان صحبت می كنيد.
• به موقع سكوت كنيد وبه موقع حرف بزنيد؛ گاهي مكث و سكوت در بين صحبت، خود گوياي مطلب خواهد بود و به اثر گذاري آن كمك خواهد كرد. ضمن اينكه با اين مكث‌ها، به مخاطب فرصت فكر كردن درباره موضوع بيان شده را مي‌دهيد، تا به خوبی آنچه گفته ايد را درك كند.
• مسلط باشید؛ اگر سخنران يك جمع هستيد، بدانيد كه تسلط شما به محتواي ارائه شده و همچنين شناخت مخاطبان در ارائه‌اي جذاب و اثرگذار نقش بسزايي دارد.
  تسلط بر اطلاعات و دانشي كه قرار است براي مخاطبان ارائه دهيد اعتماد به نفس تان را افزايش داده و به بهبود فن بيان و مديريت بهتر جلسه كمك خواهد كرد. سوالات احتمالی كه ممكن است براي مخاطبان پيش بيايد را از قبل بررسي و پاسخ دهید.
• هنگام سخنراني و يا گفتگو به همه مخاطبين خود نگاه كنيد و هرزگاهي از آنها درباره شيوه اجراي‌تان بازخورد بگيريد. 

داشتن هنر فن بيان براي چه كساني لازم است؟

از آنجايی كه ايجاد ارتباطی موثر با ديگران هدف همه تلاش های ما در روابط اجتماعي و حرفه ای مان است، بنابراين تقويت اين هنر زمينه ساز رشد و پيشرفت ما خواهد بود.

• مديران براي تاثير گذاری بر پرسنل خود و ايجاد روابطی اثربخش و راهگشا، نيازمند مجهز شدن به مهارت فن بيان هستند.
• صاحبان كسب وكار براي ايجاد فرصت هاي سودآور در مذاكرات و كسب امتياز از طرفين مذاكره لازم است تا به مهارت فن بيان در متقاعد كردن ديگران دست يابند.
• معلمين و مربيان براي مديريت بهتر جلسات آموزشی و تاثير گذاری بر دانش پذيران لازم است تا از مهارت فن بيان خود استفاده نمايند.
• والدين براي ايجاد ارتباطي صميمي و توام با احترام با فرزندان خود نيازمند تقويت مهارت هاي فن بيان خود هستند.
• سخنران‌ها و اساتيد نيز براي انتقال درست مفاهيم و تاثير گذاري كلام بر ذهن مخاطبان نيازمند تقويت مهارت فن بيان هستند. بنظر می رسد ميزان درك دانش پذيران از محتواي آموزش داده شده ارتباط مستقيم با فن بيان استاد و شيوه ارائه مطلب توسط او داشته باشد.
• روانشناسان، مشاوران و كوچ ها نيز براي تاثير گذاري بر مراجعان خود نيازمند استفاده از تاثير كلام از طريق مهارت هاي فن بيان هستند.
• فروشندگان، كارمندان بيمه و بانك و… نيز مي‌توانند از فن بيان براي عملكرد بهترشان در محيط كار بهره ببرند.

دو تمرین برای بهبود مهارت فن بیان

تمرین یک) برای فردی که درون آینه است سخنرانی کنید.

در این تمرین شما باید مقابل آینه ای قرار بگیرید و شروع کنید برای فردی که آینه به شما نشان می دهد سخنرانی کنید. همین طور که صحبت می کنید به کلماتی که به کار می برید، سرعت بیان، لحن به کار برده شده، زبان بدن و… دقت کنید.

هر بار که صحبت شما تمام می شود شروع کنید به آنالیز کردن سخنرانی خود و نقاط ضعف و قوت خود را روی کاغذی بنویسید؛ برای بررسی کردن سخنرانی خود می توانید خیلی ساده با گوشی تلفن همراهتان سخنرانی خود را فیلمبرداری کنید. مجدد این سخنرانی را با همان محتوا انجام دهید؛ آن قدر این کار را تکرار کنید که به حالت ایده آل خود برسید.

تمرین دو) صدای خود را ضبط کنید.

این تمرین شباهت زیادی به تمرین آینه دارد، با این تفاوت که شما در اینجا باید سخنرانی خود را ضبط کنید و طبق معمول بعد از پایان سخنرانی، شروع به بررسی کردن آن کنید. هدف موجود در این تمرین که حائز اهمیت است، دقت به لحن ادای کلمات و جملات می باشد. شما باید جملات را با لحن مناسب آن بخش بخوانید؛ به سوالی بودن، خبر دادن، تعجب کردن، حیرت زده شدن و… دقت کنید و آن ها را با همان لحن ادا کنید.
این مطلب را فراموش نکنید که طبق تحقیقات انجام شده ۳۸ درصد از کلام ما را لحن تشکیل می دهد که این خود نشان دهنده میزان اهمیت آن در سخن می باشد.

جمع بندی

با توجه به آنچه گفته شد؛ كه همه ما به نوعي براي ايجاد ارتباطي بهتر از طريق گفتگو، نيازمند مهارت فن بیان هستيم. به خصوص كسانی كه در كسب و كار خود ارتباط مستقيم با مخاطبان و مشتريان دارند، با اين مهارت قادر خواهند بود تا مشتريان بيشتري را متقاعد، جذب و به سودآوري دركسب وكار برسند.

بهترين شدن در اين مهارت نيازمند تلاش، تمرين و كسب تجربه است كه با شروع و دست به عمل زدن امكان پذير می گردد. اگر با كمال گرايی منتظر باشيد تا فن بيان‌تان خوب شود بعد شروع كنيد به صحبت كردن، اشتباه مي‌كنيد و هيچ گاه موفق نخواهيد بود. بلكه بايد شروع كنيد تا خوب شويد. حتی اگر در ابتدا تپق بزنيد و يا دستپاچه شويد و فكر كنيد كه سخنراني يا ارئه‌تان را خراب كرده ايد ولی به تلاش خود ادامه دهيد. قطعا به مرور بهتر خواهيد شد.